Gevangenisdirecteur had gedetineerden niet mogen laten filmen door tv-ploeg (2024)

Het is half acht ’s ochtends als de Landelijke Bijzondere Bijstandseenheid in vol ornaat de cel in Nieuwegein binnenstormt. Er is een tip binnengekomen dat er smokkelwaar in de cel verstopt zijn. De gevangene moet zich volledig uitkleden en wordt gevisiteerd. Daarna wordt hij zijn cel uitgezet en kijkt hij recht in het gezicht van tv-presentator Ewout Genemans en een cameraploeg die opnames maakt.

De gevangene protesteert: hij wil niet deelnemen aan een televisieprogramma. De Bijzondere Bijstandseenheid negeert de kritiek: de gevangenisdirecteur heeft met de opnames ingestemd. Werkt de gedetineerde niet mee – zo memoreert de gevangene de bewuste vroege vrijdagochtend – dan zal de Bijstandseenheid hardhandig optreden en volgt er een sanctie.

Anderhalve maand na de opnames in juni blijkt dat opnames nooit zonder toestemming plaats hadden mogen vinden. Nadat meerdere gedetineerden een klacht indienden, wees de onafhankelijke beklagcommissie van de Penitentiaire Inrichting Nieuwegein vorige week de gevangenisdirecteur terecht, blijkt uit een uitspraak ingezien door NRC. Het gaat volgens advocaat Wesley van Soest om vijf gevangenen, allemaal cliënten van hem, die tegelijkertijd een klacht hebben ingediend, en allemaal gelijk kregen van de beklagcommissie.

Privacy geschonden

Volgens de beklagrechter is de privacy van de gedetineerden ten onrechte geschonden en hadden zij vooraf betrokken moeten worden bij de opnames. De opnames zijn „een ongerechtvaardigde beperking op de al beperkte vrijheid” van de gedetineerden en zouden alleen zijn toegestaan indien zij in het belang van de handhaving van de orde of de veiligheid in het cellencomplex zijn.

Advocaat Van Soest zegt dat het gaat om gedetineerden die in gevaar zouden kunnen komen als de beelden worden uitgezonden. „Een deel van mijn cliënten heeft eerder van justitie te horen gekregen dat ze op een dodenlijst staan. Daarom kan elke vorm van publiciteit, zelfs als hun gezicht onherkenbaar gemaakt wordt, een gevaar voor hen betekenen.”

Volgens Van Soest is het ook een principiële kwestie. „De gevangenis kun je zien als iemands woning, de meest intieme omgeving die er is. Als je daar toestaat om te filmen, zonder dat de gedetineerden dat vooraf weten of toestemming hebben gegeven, dan ga je echt een grens over.”

De beelden zijn gemaakt voor het programma Ewout van RTL, dat vanaf volgende week wordt uitgezonden. In het programma krijgt presentator Ewout Genemans een kijkje achter deuren die normaal gesproken gesloten blijven.

Vergoeding van 40 euro

Met de uitspraak is niet afgedwongen dat de beelden niet uitgezonden mogen worden: de rechter stelt dat hij niet gerechtigd is de uitzending van de opnames te voorkomen. Wel hebben de gedetineerden recht op een vergoeding van 40 euro. Advocaat Van Soest vindt dat naast de gevangenis ook de programmamakers hun zorgplicht hebben geschonden. „Genemans heeft, ook achteraf, geen van mijn cliënten geïnformeerd over wat hij met de beelden gaat doen. Ik vind dat je, als je als doel hebt commerciële televisie te maken, veel zorgvuldiger moet werken als je kwetsbare doelgroep als deze gaat filmen.”

Een woordvoerder van producent Fremantle zegt dat een camerateam voor de serie Ewout meeloopt met een speciale afdeling van justitie. Ze stelt dat de programmamakers vooraf niet weten wat er op een opnamedag gaat gebeuren. Ze stelt dat er „een zorgvuldige werkwijze” is afgestemd met justitie en in een onderliggend contract is afgesproken dat justitie gedetineerden vooraf op de hoogte stelt van opnames. „Het camerateam heeft zich aan de afspraken gehouden”, aldus de woordvoerder van Fremantle. Ze stelt dat de opnames in de gevangenis van Nieuwegein „een klein onderdeel” vormen van de hele aflevering en dat de betreffende beelden niet zijn meegenomen in de eindmontage.

De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) laat weten mee te werken aan media-verzoeken om inzicht te geven in het uitvoeren van de publieke taak. Uitgangspunt daarbij is dat gedetineerden altijd onherkenbaar en onherleidbaar in beeld worden gebracht. Volgens DJI worden gedetineerden „wanneer het mogelijk is” vooraf geïnformeerd over opnames. In sommige gevallen, zoals onverwachte inspecties, is dat niet mogelijk. Dat de beklagcommissie stelt dat gedetineerden in dit geval toch vooraf geïnformeerd hadden moeten worden, zal DJI bij toekomstige mediaverzoeken ‘meenemen’ bij het wegen van die verzoeken. De woordvoerder stelt dat over individuele afspraken met mediaproducenten geen uitspraken gedaan kunnen worden.

Jaap Brandligt, directeur van belangenbehartiger voor gedetineerden Bonjo, heeft geen goed woord over voor de gang van zaken. Hij wijst er op dat in dit soort situaties altijd overleg moet plaats vinden met de gedetineerden, bijvoorbeeld via de Gedetineerdencommissie. „Als je dit als directeur op eigen houtje beslist, dan kun je voorspellen dat er gelazer van komt.”